Аллоҳ таоло замонни яратиб, уни кун, ҳафта, ой, йилларга тақсим қилди. Ўз навбатида кун соатларга, ҳафта кунларга, ой ҳафталарга, йил эса фаслларга бўлинди.
Аллоҳ таоло фаслларни яратар экан, уларнинг ҳар бирига ўзига хос ва мос бўлган об-ҳаво, мевалар, полиз экинлари, манзаралар ва булардан бошқа бири иккинчисида топилмайдиган хусусиятларни берди.
Бугун фасллар ичида энг чиройлиси – олтин куз ҳақида сўз юритамиз.
Фасллар орасида кузнинг ўзига яраша ўрни ва аҳамияти бор. Айтиб ўтганимиздек, бу фаслда инсоннинг ризқ бўлган кўпгина анвои неъматлар пишади. Ҳавоси ҳам илиқ, мўътадил бўлади. Манзараси эса гўзал, дилларни яйратади.
Абу Саъийд Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васалламни: «Ким Аллоҳ йўлида бир кун рўза тутса, Аллоҳ унинг юзини дўзахдан етмиш куз узоқлаштиради», деганларини эшитдим» Бухорий ва Муслим ривоят қилган.
Ибн Ҳажар Асқалоний раҳматуллоҳи алайҳ «Саҳиҳул Бухорий»га ёзган машҳур шарҳи «Фатҳул Борий» китобида юқоридаги ҳадисни шундай изоҳлайди: «Куз – йилнинг маълум бир қисмидир. Лекин, бу ерда у билан «йил» назарда тутилмоқда. Бу жойда бошқа фасллар: ёз, қиш, баҳор қолиб, айнан кузнинг зикр қилиниши унда мевалар пишиб, энг яхши фасл бўлгани учундир», дейди.
Бу фасл ҳамма қатори ўзбек халқи учун жуда қадрли ва суюкли. Чунки тинчлик, диёнат, истиқлол, ҳурлик ва қатор улуғ неъматлар мана шу олтин куз фасли бошланиши билан хотираларга мухрланган.
Юқорида таъкидланганидек, куз фасли ўзида жуда кўп яхшиликларни жамлаган. Қуйида улардан учтасига эътибор қаратамиз.
Куз фасли – ибрат фаслидир.
Оқил ҳикмат, жоҳил айб қидиради, деганларидек, фаслларда ҳам мўмин бандалар учун қанчадан-қанча яхшиликлар, баракалар, ибратлар, сир-синоатлар бор.
Аллоҳ таоло бу фаслларни бирин-кетин келтириши борлиқни тартиб-интизом устига қургани ва биз бундан ўзимизга керакли хулосаларни чиқаришимизга далолатдир. Ҳар фаслда иссиқ, совуқ, қор, ёмғир, шамол каби иқлим ўзгаришларини бўлиши ақл эгалари учун ибрат бўлиши билан бирга, Буюк Роббимизни чексиз қудратини кўрсатади.
Бу борада Қуръони каримда шундай дейилади:
إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآَيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ
«Албатта, осмонлару ернинг яратилишида ва кеча-кундузнинг алмашинишида ақл эгалари учун белгилар бор». (Оли Имрон сураси, 190-оят).
Бу ҳақида Сўфи Оллоёр раҳматуллоҳи алайҳ ҳам гўзал байт келтирган:
Падид этди жаҳон ичра фавосил,
Қилур ҳар фасл турлук нашъа ҳосил.
Аллоҳ таоло бу дунёни тўрт фаслдан иборат қилиб яратди. У зот баҳор кунларида ўлик ердан турли ўт-ўланларни чиқариб қўйдики, бу ҳол одам болаларининг қабрларидан туриб, тирилмоғига ишорадир. Ёз фаслида наботот олами тамом ўсиб, тўла етилади. Ҳаммаёқ ям-яшил кийимга бурканади. Бу одамларни фоний дунёда бироз тўкинликда яшашларига ишора. Куз келиб, бояги тамом етилган ўт-ўланлар буткул гуллари-ю меваларидан айрилиб, қурий бошлайди. Бу ҳам одам болаларининг ёшлиги ўтиб, қариликка қадам ташлашларига ишорадир. Қиш фаслида бояги тузук дунё бузилиб, сувлар музлаб, қор ёғиб, бутун ҳайвонлар устига машаққатлар ёғилади. Бу ҳам махлуқотнинг қиёматда қайта тирилиб, бошларига турли машаққат ва қайғулар тушишига ишорадир.
Куз фасли – шукр фаслидир.
Мусулмон киши доим шукрда бўлиши лозим. Неъматлар зиёда бўлганда шукри ҳам зиёда бўлиши керак.
وَالْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ ۖ وَالَّذِي خَبُثَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا نَكِدًا ۚ كَذَٰلِكَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَشْكُرُونَ
«Пок юртнинг набототи Роббининг изни ила чиқадир. Нопок бўлгани эса, фақат қийинчилик ила чиқадир. Шукр келтирган қавмлар учун оятларимизни шундай хилма-хил баён қилурмиз». (Аъроф сураси, 58-оят).
Ояти каримада таъкидланганидек, набототларни униб чиқиши, уларни ҳосил бериши бизни шукрга, фикрга чорлайди.
Куз фасли – ибодат фаслидир.
Куз фасли ибодат фасли. Чунки бу фаслда йиғилган ҳосиллар, йиғим-теримлардан закоти-ушри берилади. Бу билан одамлар орасида меҳр оқибат зиёдалашади. Аллоҳ таоло айтади:
كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِه
ِ ۖ وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ
«Мевалаган пайтида унинг мевасидан енглар ва йиғим-терим кунида ҳаққини беринглар. Ва исроф қилманглар. Албатта, У исроф қилгувчиларни севмас». (Анъом сураси, 141 – оят).
Демак, биз кузда зиммамиздаги ҳақларни адо қилиб, тилимиз билан шукр этиб, амалда уни тадбиқини кўрсатиб, исрофгарчиликдан тийилишимиз даркор. Шунда Аллоҳ бераётган неъматларини яна зиёда қилиб беради.
Андижон вилоят бош имом-хатиби
Нуриддин домла Холиқназаров
